بررسی پراکنش بیماری سوختگی درختان شمشاد و ارتباط آن با برخی عوامل محیطی (مطالعه موردی: ذخیرگاه جنگلی شمشاد خیبوس و انجیل سی)

چکیده:سابقه و هدف: در سال‌های اخیر با پیشرفت علوم طبیعی، اهمیت تنوع زیستی در زمینه‌های مختلف آشکار شده و اهداف مدیریت جنگل‌ها به سمت افزایش تنوع زیستی متمرکز شده است؛ طوری که امروزه حفظ تنوع‌زیستی یکی از مهم‌ترین مسائل در مدیریت پایدار جنگل‌ها قلمداد می‌گردد. اهمیت جنگل‌های شمال از نظر حفظ ذخائر ژنتیکی و وجود برخی از گونه‌های گیاهی که منحصر به این منطقه می‌باشند بر کسی پوشیده نبوده و نقش حیاتی آن‌ در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، تعادل محیط-زیست، حفاظت و تثبیت اکوسیستم‌ها، توجه مدیران را در سطح منطقه‌ای و ملی به خود جلب کرده است. یکی از مسایل مهم و حاد آن جنگل‌ها تخریب ناشی از عوامل انسانی و طبیعی می‌باشد که در دهه اخیر، جنگل‌های شمال را با وضعیت بحرانی مواجه ساخته است. اخیراً بیماری سوختگی شمشاد مسأله مهمی در جنگل‌های شمال ایران محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت شمشاد خزری و ارزش بالای آن از نظر تنوع زیستی، مدیران جنگل در صدد شناسایی عوامل موثر بر این بیماری و نحوه پراکنش مکانی آن می‌باشند. هدف از این پژوهش بررسی پراکنش مکانی بیماری سوختگی شمشاد و ارتباط آن با صفات اولیه و ثانویه توپوگرافی و برخی عوامل محیطی با استفاده از آنالیز زمین و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. مواد و روش ها: به منظور انجام این پژوهش150 قطعه نمونه 10 آری با استفاده از یک شبکه آماربرداری به ابعاد 200*500 متر در ذخیره‌گاه جنگلی شمشاد خیبوس و انجیل‌سی پیاده شد. مختصات جغرافیایی درختان بیمار با یک دستگاه سیستم موقعیت یاب جهانی تفاضلی (DGPS) ثبت و وارد محیط GIS گردید. عوامل اولیه و ثانویه توپوگرافی با استفاده مدل رقومی ارتفاعی منطقه با دقت ده متر تهیه و نقشه جاده‌‌ها و آبراهه‌ها از داده‌های رقومی موجود تهیه و نقشه فواصل در محیط GIS در طبقات 50 متری ایجاد شد. به منظور بررسی ارتباط بین پراکنش سوختگی شمشاد با عوامل موردنظر، از دو روش اثر نسبی و آنالیز مؤلفه-های اصلی استفاده شد.یافته ها: نتایج نشان داد که جهت شمال و شمال شرقی، شیب 30-50 درصد، ارتفاع 400-500 متر، فاصله از جاده 300-400 متر، فاصله از رودخانه 0-50 متر، سایه ناشی از پستی و بلندی 9/0-1، میزات نمناکی 5/17- 20 و میزان تابش 0-250 بیشترین رابطه را با وقوع بیماری سوختگی شمشاد داشته است. همچنین نتایج آنالیز مولفه‌های اصلی نشان داد که سه متغیر جهت، میزان نمناکی و سایه ناشی از پستی و بلندی‌ با داشتن 72 درصد واریانس، بیشترین سهم را در پراکنش بیماری سوختگی شمشاد دارند. نتیجه گیری: باتوجه به نتایج حاصل از این تحقیق می‌توان بیان نمود که میزان خسارت ناشی از بیماری سوختگی شمشاد به شدت تحت تاثیر برخی از عوامل محیطی نظیر نور و رطوبت می باشد و عوامل شکل زمین نیز به جهت دریافت میزان متفاوتی از نور و رطوبت در شدت آن بیماری نقش دارند. واژه‌های کلیدی: سوختگی شمشاد، پراکنش مکانی، سامانه اطلاعات جغرافیایی، عوامل اولیه و ثانویه توپوگرافی، آنالیز زمین، خیبوس و انجیل سی.